Σε πωλήσεις πακέτων δανείων αναμένεται να προχωρήσουν το επόμενο διάστημα οι τράπεζες, επιχειρώντας να καθαρίσουν τους ισολογισμούς τους και να περιορίσουν το ενεργητικό τους. Η άνοδος των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε άνω του 25% του συνολικού χαρτοφυλακίου του συστήματος - περισσότερα από 57 δισ. ευρώ κόκκινων δανείων - προβληματίζει έντονα τις διοικήσεις των τραπεζών και τις εποπτικές αρχές και θεωρείται θέμα χρόνου να πραγματοποιηθούν συναλλαγές αυτού του είδους. Ειδικότερα, στο σχέδιο νόμου εξετάζεται να ενταχθεί ρύθμιση σύμφωνα με την οποία distress funds, τα οποία έχουν αγοράσει ή θα αγοράσουν στο μέλλον χαρτοφυλάκια κόκκινων δανείων από τις τράπεζες, να υποχρεώνονται να έχουν «αντίκλητο» στην Ελλάδα και κατ’ επέκταση να υπάγονται στο εθνικό δίκαιο. Συγκεκριμένα, θα προβλέπεται ότι αν εκχωρηθεί απαίτηση πιστωτή προς τρίτους, ο εκδοχέας που δεν έχει κύρια κατοικία ή έδρα στην ελληνική επικράτεια οφείλει να ορίσει αντίκλητο στην ελληνική επικράτεια και να το γνωστοποιήσει στον οφειλέτη. Μέχρι τη γνωστοποίηση θα τεκμαίρεται ως αντίκλητος, ο τελευταίος εκχωρητής της απαίτησης, με κύρια κατοικία ή έδρα στην ελληνική επικράτεια. Ο στόχος των distress funds είναι ανάλογα με το είδος τους, ναυτιλιακά και επιχειρηματικά δάνεια και δευτερευόντως στεγαστικά. Ειδικά, πάντως, για τα επιχειρηματικά, το ενδιαφέρον συνδέεται με τη στόχευση που έχουν τα funds αυτής της κατηγορίας για επιχειρήσεις με προβλήματα αλλά πιθανές προοπτικές εφόσον πραγματοποιηθεί ριζική αναδιάρθρωση.

Η ανάγκη απομόχλευσης και εξυγίανσης των ισολογισμών γίνεται όλο και πιο έντονη για τις ελληνικές τράπεζες που μετά την ανακεφαλαιοποίηση θα κληθούν να εφαρμόσουν ρεαλιστικά σχέδια αναδιάρθρωσης. Η αγορά αναμένει ότι θα πραγματοποιηθούν πωλήσεις δανειακών χαρτοφυλακίων, ακόμη και «καλών» δανείων στο πλαίσιο της μείωσης του ενεργητικού, κάτι που το προηγούμενο διάστημα δεν ήταν εφικτό αφού οι τιμές που προσέφεραν τα distress funds ήταν ιδιαιτέρως χαμηλές, ενώ ειδικά για τα στεγαστικά δάνεια, εμπόδιο αποτελούσε και το μεγάλο εύρος των τιτλοποιημένων δανείων, καθώς θα έπρεπε να τα αντικαταστήσουν με άλλα. Η αποκατάσταση της δημοσιονομικής ομαλότητας εκτιμάται ότι θα ενισχύσει το ενδιαφέρον των funds, ενώ και οι τράπεζες θα προχωρήσουν σε πώληση πακέτων δανείων που έχουν περάσει οριστικά στο «κόκκινο» και είναι μικρό το ποσοστό ανακτησιμότητας, ελαφρύνοντας τον ισολογισμό τους. Οι μέθοδοι είσπραξης των δανείων που θα περιέλθουν στην αρμοδιότητα των distress funds, διέπονται από το ισχύον κάθε φορά ελληνικό δίκαιο, διευκρινίζουν πηγές του υπουργείου Οικονομικών και της Τράπεζας της Ελλάδος. Εξηγούν δηλαδή, ότι το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει σήμερα για τις διαδικασίες είσπραξης των τοκοχρεολυτικών δόσεων των δανείων, νοικοκυριών και επιχειρήσεων, από τις τράπεζες, ισχύει και θα ισχύει και έναντι των distress funds, που ενδεχομένως αποκτήσουν τμήματα του χαρτοφυλακίου των δανείων των τραπεζών. Για παράδειγμα, αναφέρουν πως, οι εξαιρέσεις από τις διαδικασίες κατασχέσεων της πρώτης κατοικίας, που ισχύουν έως τις 31 Δεκεμβρίου 2013, εξυπακούεται ότι ισχύουν και έναντι των distress funds, που δραστηριοποιούνται ή πρόκειται να δραστηριοποιηθούν στην ελληνική τραπεζική αγορά.

Πάντως, σημειώνουν πως ακόμη η δράση των distress funds είναι σε «εμβρυακό» στάδιο, καθώς το τελευταίο διάστημα, έρχονται σε επαφές με τις τράπεζες και με τα υπουργεία Οικονομικών και Ανάπτυξης και την Τράπεζα της Ελλάδος και διερευνούν τις δυνατότητες της ελληνικής αγοράς. Στο πλαίσιο αυτό και με δεδομένη την ανησυχία που υπάρχει στους δανειολήπτες για την τύχη των δανείων τους, εάν αυτά μεταβιβαστούν σε άλλο φορέα, δεν αποκλείεται να υπάρξει νέα νομοθετική ρύθμιση, που θα περιχαρακώσει τη δράση των distress funds. Υπενθυμίζεται ότι με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου έχουν ανασταλεί μέχρι τις 31/12/2013 οι πλειστηριασμοί οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου οφειλέτη, για ποσό οφειλής μέχρι 200.000 ευρώ, από πιστωτικά ιδρύματα και εταιρείες παροχής πιστώσεων, καθώς και από τους εκδοχείς των απαιτήσεων αυτών. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για την πρώτη κατοικία.

Σε περαιτέρω οικονομική ασφυξία οδηγούνται νοικοκυριά και επιχειρήσεις, καθώς καλούνται να αποπληρώσουν δάνεια όπου το επιτόκιο όχι μόνο υπερβαίνει κατά πολύ τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ευρωζώνης, αλλά παρουσιάζει και αυξητικές τάσεις τους τελευταίους μήνες. Τα τελευταία στοιχεία της ΕΚΤ και της Τράπεζας της Ελλάδος καταδεικνύουν το υπέρογκο κόστος δανεισμού που έχει επιβληθεί στους κατοίκους μιας χρεωκοπημένης χώρας, προς όφελος του τραπεζικού περιθωρίου κέρδους, εξέλιξη που βέβαια έρχεται σε αντίθεση με την ανάγκη για θέσπιση ρυθμίσεων που να ανακουφίζουν πραγματικά όσους έχουν λάβει δάνειο και δεν μπορούν να το αποπληρώσουν λόγω της οικονομικής κρίσης.

Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, τον Ιανουάριο του 2013 το μέσο σταθμισμένο επιτόκιο του συνόλου των νέων καταθέσεων παρουσίασε πτώση, ενώ το αντίστοιχο επιτόκιο των νέων δανείων σημείωσε αύξηση, με συνέπεια το επιτοκιακό περιθώριο (δηλαδή η διαφορά μεταξύ του επιτοκίου δανεισμού και του επιτοκίου καταθέσεων που αποτελεί και το έσοδο της τράπεζας) να αυξηθεί κατά 0,16 εκατοστιαίες μονάδες και να διαμορφωθεί στις 3,07 εκατοστιαίες μονάδες, όταν στη ζώνη του ευρώ η αντίστοιχη μέση διαφορά βρίσκεται στα επίπεδα των 2,0 εκατοστιαίων μονάδων περίπου. Στο δίμηνο Νοεμβρίου-Ιανουαρίου καταγράφεται μια συνεχή άνοδο του μέσου επιτοκίου δανεισμού, το οποίο σε συνδυασμό με τη στασιμότητα που παρατηρείται στο μέσο επιτόκιο καταθέσεων οδηγεί σε άνοδο του επιτοκιακού περιθωρίου για τις τράπεζες.

Η... διαχρονική τακτική των τραπεζών έχει ως αποτέλεσμα οι εγχώριοι δανειολήπτες να επιβαρύνονται με ένα από τα υψηλότερα επιτόκια στην Ευρωζώνη, ιδίως στις χορηγήσεις προς τις επιχειρήσεις, στοιχείο που υπονομεύει τις όποιες δυνατότητες ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Όπως αναφέρει η τελευταία ετήσια έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, τον Δεκέμβριο του 2012 η διαφορά του μέσου κυμαινόμενου -ή σταθερού επιτοκίου για 1 έτος- μεταξύ Ελλάδας και ζώνης του ευρώ ήταν +2,67 έως +3,79 εκατοστιαίες μονάδες στα επιχειρηματικά δάνεια, +2,27 εκατοστιαίες μονάδες στα καταναλωτικά και +0,18 μονάδες στα στεγαστικά. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε πως τον Ιανουάριο του 2013 το μέσο κυμαινόμενο επιτόκιο επιχειρηματικών δανείων, ύψους έως 250.000 ευρώ, ήταν στο 7,28% στην Ελλάδα, όταν στη Γερμανία ανερχόταν στο 3,80%, στη Γαλλία στο 1,99% και στην Ισπανία στο 5,40%. Ένας ακόμη... εχθρός των δανειοληπτών είναι και ο πολύ χαμηλός πληθωρισμός, που αυξάνει τα πραγματικά επιτόκια, άρα και την πραγματική επιβάρυνση όσων έχουν λάβει κάποιο δάνειο, προς τέρψιν βέβαια των πιστωτικών ιδρυμάτων. Σύμφωνα, πάλι, με την ετήσια έκθεση της ΤτΕ, τα πραγματικά επιτόκια των νέων δανείων στην Ελλάδα παρουσίασαν στην πλειονότητα των κατηγοριών άνοδο το 2012, η οποία κυμάνθηκε μεταξύ 25 και 170 μονάδων βάσης (0,25-1,70 π.μ.), λόγω της σημαντικής αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού το 2012. Ενδεικτικά, τον Δεκέμβριο του 2012 το πραγματικό επιτόκιο στα επιχειρηματικά δάνεια εκτιμάται σε 6,15% (Δεκέμβριος 2011: 4,86%), στα στεγαστικά δάνεια σε 2,65% (Δεκ. 2011: 1,97%) και στα καταναλωτικά δάνεια σε 7,14% (Δεκ. 2011: 6,75%).

Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, ο συνολικός αριθμός ρυθμισμένων δανείων (στεγαστικών, καταναλωτικών και επιχειρηματικών) υπερβαίνει τις 800.000, εκ των οποίων τα μισά αφορούν καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες. Από επίσημα στοιχεία προκύπτει ότι ως τον Ιούνιο του 2012 είχαν ρυθμιστεί περί τα 665 χιλιάδες δάνεια λιανικής, συνολικού ύψους άνω των 18 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του 15% επί του χαρτοφυλακίου χορηγήσεων προς ιδιώτες. Στα στεγαστικά δάνεια σε περιπτώσεις σοβαρών δυσκολιών στην αποπληρωμή των δόσεων, οι τράπεζες παρέχουν μια περίοδο χάριτος που μπορεί να φθάσει ως και τα δύο-τρία χρόνια, κατά τη διάρκεια της οποίας ο πελάτης καταβάλλει μόνο τους τόκους. Εφόσον, ούτε αυτή η λύση προσφέρει διέξοδο στον δανειολήπτη, υπό προϋποθέσεις, είναι δυνατή η πληρωμή μέρους των τόκων. Βέβαια, σε αυτή την περίπτωση το συνολικό κόστος εξυπηρέτησης του δανείου αυξάνεται, καθώς οι τόκοι που δεν εξοφλούνται κεφαλαιοποιούνται. Εναλλακτικά, εφόσον το επιτρέπει η ηλικία του δανειολήπτη, οι τράπεζες επιμηκύνουν την εναπομένουσα διάρκεια εξόφλησης του δανείου, ώστε να μειωθεί η μηνιαία δόση. Από την άλλη πλευρά, στην καταναλωτική πίστη η ανακούφιση των πελατών που δανείστηκαν παραπάνω από το κανονικό είναι δυνατή με την επιμήκυνση της διάρκειας εξόφλησης και με τη μείωση του επιτοκίου δανεισμού.

Στο πλαίσιο αυτό οι τράπεζες έχουν δημιουργήσει ειδικά προγράμματα στα οποία μπορούν να μεταφερθούν οφειλές που υφίστανται προς τις ίδιες, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τους πελάτες τους που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Τα επιτόκια των δανείων αυτών κινούνται στην περιοχή του 10% - 14%. Εάν ο δανειολήπτης θέλει να μειώσει ακόμη περισσότερο τη μηνιαία δόση του, τα πιστωτικά ιδρύματα ζητούν την παροχή εγγυήσεων, για παράδειγμα την προσημείωση ενός ακινήτου. Σε μια τέτοια περίπτωση, όλες οι οφειλές από καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες μεταφέρονται σε ένα προϊόν, με το επιτόκιο να υποχωρεί στα επίπεδα του 5% - 6% και τη διάρκεια αποπληρωμής να επιμηκύνεται ακόμη και στα 20 χρόνια.

Οι τιμές των ακινήτων είναι το νέο φόβητρο των Ελλήνων τραπεζιτών. Η συνεχιζόμενη πτώση της αξίας των ακινήτων που παρατηρείται στην αγορά λόγω της σημαντικής φορολογικής επιβάρυνσης στις μεταβιβάσεις και της κατοχής ενός ακινήτου (χαράτσι) και της μειωμένης ζήτησης, θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες ανάγκες εποπτικών κεφαλαίων. Οι επιπλέον κεφαλαιακές ανάγκες στην επιβεβαίωση ενός κακού σεναρίου ενδέχεται να φτάσουν έως και τα 20 δισ. ευρώ για το εγχώριο τραπεζικό σύστημα, λένε τραπεζικοί αναλυτές, αφού η μείωση της αξίας των ακινήτων επηρεάζει αρνητικά τις εξασφαλίσεις (ενέχυρα) που έχουν οι τράπεζες στα βιβλία τους από στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια που έχουν χορηγήσει. Το σύνολο των στεγαστικών δανείων ανέρχεται σε περίπου 75 δισ. ευρώ και περίπου σε 100 δισ. ευρώ ανέρχονται τα επιχειρηματικά δάνεια. Οι τράπεζες, κατά τη «χρυσή» δεκαετία (δηλαδή μετά την τραπεζική απελευθέρωση) χορηγούσαν δάνεια ακόμα και για το 100% της εμπορικής αξίας ενός ακινήτου, παρά το γεγονός ότι οι συστάσεις της κεντρικής τράπεζας προέβλεπαν να μη χορηγείται πάνω από το 70% της αξίας του ενεχύρου και η δόση να μην ξεπερνά το 40% του μηνιαίου εισοδήματος του δανειολήπτη.