Η έκρηξη της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης που ξεκίνησε από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου ήταν σχεδόν παράλληλη με την άνοδο της μεσαίας τάξης. Για περισσότερο από πενήντα χρόνια το όνειρο του σπιτιού, του ΙΧ και του εξοχικού ήταν η κινητήρια δύναμη δύναμη αυτής της διαδικασίας. Για κάποιους κοινωνιολόγους , αυτή η μεσαία τάξη ήταν το απτό παράδειγμα της ευημερίας της Δύσης. Για κάποιους άλλους ήταν η βάση του καταναλωτισμού που «γεννά» την ζήτηση που με την σειρά της συντηρεί και μεγεθύνει τις επιχειρήσεις και τις μεταμορφώνει από «μικρομάγαζα» σε πολυεθνικούς γίγαντες. Οι θεωρητικοί μάλιστα προσπάθησαν να βρούν τα κοινά σημεία της με τους εμπόρους των αστικών επαναστάσεων του 18ου και 19ου. Δεν είναι μάλιστα λίγοι αυτοί που αντιμετωπίζουν τις φωτογραφίες του θρυλικού σκαραβαίου και του 2 cv, ως προφητικές. Στην Ελλάδα, η έλευση και κυρίως η οικονομική έκρηξη της μεσαίας τάξης ήλθε τουλάχιστον δύο δεκαετίες αργότερα. Για περισσότερο από 40 χρόνια προσέλκυε τα αναθήματα των πολιτικών , το ενδιαφέρον των επιχειρηματιών και την «στοργή» της πολιτείας. Και όλα αυτά μέχρι να έλθει η μεγάλη κρίση του 2008 η οποία έφτασε με την σειρά της με καθυστέρηση στην Ελλάδα. Τους τελευταίους δώδεκα μήνες , ο δημόσιος διάλογος επικεντρώνεται πλέον στο μεγάλο θύμα της κρίσης: στην μεσαία τάξη. Μήπως έφτασε το τέλος της και βρισκόμαστε στο κατώφλι μίας νέας εποχής στην οποία οι οικονομικές ανισότητες διευρύνονται και το όνειρο θα μετατραπεί εφιάλτης; Η μικρομεσαίοι τα λουκέτα και η θεωρία του ντόμινο Το σίγουρο είναι ότι, οι επαγγελματικές ομάδες που συνέθεταν την μεσαία τάξη είναι αυτές που έχουν πληγεί από την κρίση. Η περίφημη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας : οι μικρομεσαίοι , είναι οι πρώτοι και οι καλύτεροι. Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι από τότε που ξεκίνησε η κρίση μέχρι σήμερα τα «λουκέτα» σε εμπορικά καταστήματα και βιοτεχνίες έχουν ξεπεράσει το 25%. Τι σημαίνει αυτό; Πολύ απλά ένας στους τέσσερεις μικρομεσαίους θα πρέπει αφενός να αλλάξει επαγγελματική δραστηριότητα και αφετέρου να περιορίσει το επίπεδο κατανάλωσής του. Ο πιο αψευδής μάρτυς είναι , οι τραπεζικοί υπάλληλοι, που δουλεύουν σε υποκαταστήματα τραπεζών που βρίσκονται σε μεγάλες αγορές. «Οι καινούργιοι έμποροι, εκείνοι που μπήκαν στην αγορά τα τελευταία δέκα χρόνια είναι τα μεγάλα θύματα της κρίσης. Εμείς το ζούμε αυτό καθημερινά. Αντίθετα οι παλιοί, έχουν αρκετό λίπος για να αντέξουν.», έλεγε πριν μερικές μέρες επικεφαλής μεγάλου τραπεζικού καταστήματος που βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας. Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό των επιχειρηματιών που τους έχουν σφραγιστεί επιταγές , έχουν διατυπωθεί εκτιμήσεις ότι από το 2008 μέχρι και τον Φεβρουάριο αυτής της χρονιάς θα πρέπει να υπερβαίνουν τις 100.000. Για τους ανθρώπους αυτούς τα όνειρα της μεσαίας τάξης έχουν γίνει απατηλά καθώς, αποκλεισμένοι από το τραπεζικό σύστημα έχουν τεθεί στο περιθώριο της αγοράς για κάποια χρόνια. Από εκεί και πέρα αρχίζει να ξετυλίγεται το «κουβάρι». Οι άνθρωποι αυτοί , που ήταν «έπαθλο» για κάθε πολιτικό κόμμα και υποψήφιο βουλευτή «κουβαλούσαν» και άλλους …

Ιδιοκτήτες

Τους ιδιοκτήτες των επαγγελματικών τους χώρων, τους εργαζόμενους τους και τους προμηθευτές και ποιος ξέρει και πόσους ακόμα. Η διαδικασία του ντόμινο για την μεσαία τάξη ξεκίνησε. Τo «λουκέτο» σε άλλους κόστισε το σύνολο του εισοδήματος τους και σε άλλους τον περιορισμό τους. Μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι πολλοί από τους επιχειρηματίες που βρέθηκαν σε αδιέξοδο παρασύρθηκαν σε αυτό από την αδυναμία των πελατών τους να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Φυσικά , η αντίδραση δεν είναι άμεση καθώς παρουσιάζει μία χρονική υστέρηση που μπορεί να σημαίνει και δύο χρόνια αγωνίας. Αν σε αυτούς προστεθούν οι εξαρτώμενοι πχ εργαζόμενοι και ιδιοκτήτες , τότε ο αριθμός εκείνων που είτε αυτοπροσδιορίζονταν είτε χαρακτηρίζονταν σε οικονομικές και κοινωνιολογικές μελέτες ως μέλη της μεσαίας τάξης μειώνεται δραματικά. Σύμφωνα με εκτιμήσεις κορυφαίου οικονομικού αναλυτή, ο αριθμός των ελλήνων που υφίστανται τις επιπτώσεις από την κρίση στην αγορά ξεπερνούν το 1.000.000. Σπίτι και ΙΧ Πρόσφατη μελέτη που αφορά τις συνθήκες διαβίωσης των ελληνικών νοικοκυριών στην διάρκεια της διετίας 2008-2009 αποκαλύπτει ότι το ποσοστό των νοικοκυριών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες για να πληρώσουν είτε την δόση των καταναλωτικών δανείων /καρτών αλλά και του ενοικίου και του στεγαστικού τους δανείου αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Για παράδειγμα , το ποσοστό εκείνων που δεν χαρακτηρίζονται ως πτωχοί και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποπληρωμή των καταναλωτικών δανείων από 9,6% το 2008 έφτασε το 11,2% το 2009 και για το 2010 αναμένεται περαιτέρω επιδείνωση( άλλωστε αυτό δείχνει και η αύξηση του ποσοστού των δανείων σε καθυστέρηση). Από το μη φτωχό κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού το ποσοστό εκείνων που αδυνατούν να πληρώσουν την το ενοίκιο ή την δόση του στεγαστικού τους δανείου από 4% το 2008 έφτασε στο 6,9% το 2009 και ακόμα υψηλότερα το 2010. Αλλά και το άλλο συσταστικό του ονείρου της μεσαίας τάξης τείνει να μετραπεί σε φρούδα ελπίδα. Σύμφωνα με στοιχεία έρευνας της Στατιστικής Αρχής, το 8% των ελλήνων που δεν είναι φτωχοί δεν έχουν ΙΧ , λόγω οικονομικών δυσχερειών. Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος βρίσκεται στις εταιρίες εισαγωγής και εμπορίας ΙΧ , οι οποίες διαπιστώνουν ότι οι πωλήσεις νέων πολυτελών ΙΧ έχουν καταρρεύσει ενώ τα μεταχειρισμένα παραμένουν μήνες χωρίς ενδιαφερόμενο παρά το γεγονός ότι οι τιμές που προσφέρονται είναι χαμηλότερες από εκείνες στις οποίες πωλούνται τα καινούργια ΙΧ μικρομεσαίου κυβισμού. Τα «πληγματα» της δωδεκαετίας «Ίσως είναι η πρώτη φορά που η μεσαία τάξη δέχθηκε σε τόσα λίγα χρόνια τόσα πολλά κτυπήματα. Το χρηματιστήριο, στα τέλη της δεκαετία του ΄90 , ο ιδιωτικός δανεισμός στα μέσα της δεκαετίας του 2000 και σήμερα η κρίση «ροκάνισαν» την αποταμίευση κυρίως της μεσαίας τάξης με αποτέλεσμα σήμερα το «λίπος» που είχε απομείνει για τους δύσκολους καιρούς να έχει περιοριστεί για άλλους στο ελάχιστο και για άλλους να έχει «μεταναστεύσει» στο εξωτερικό» , τόνιζε χαρακτηριστικά οικονομικός αναλυτής προσπαθώντας να εξηγήσει το γιατί όλο και περισσότεροι έλληνες απομακρύνονται από τα «ιδεώδη» της μεσαίας τάξης. Τα επίσημα στοιχεία μάλλον επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή καθώς η πραγματική κατά κεφαλή πραγματική κατανάλωση έπεσε –σε τρέχουσες τιμές- το 2010 σε επίπεδα οριακά χαμηλότερα από εκείνα του 2008 , ενώ το κατά κεφαλή εισόδημα κινείται στα επίπεδα του 2006. Σύμφωνα με τις απόψεις κορυφαίων αναλυτών ο συνδυασμός κρίση και δανεισμός αποδείχθηκε ο καταλύτης για τον περιορισμό της μεσαίας τάξης. Από επίσημα στοιχεία προκύπτει ότι οι έλληνες σε διάστημα μίας πενταετίας δανείστηκαν από τράπεζες με τέτοιους ρυθμούς ώστε σήμερα το δανεισμός των νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ να είναι ελαφρώς χαμηλότερος από της Γερμανίας και υψηλότερος από τον μέσο όρο των χωρών της Ζώνης του Ευρώ. Ο δανεισμός Έτσι ο δανεισμός των ελληνικών νοικοκυριών ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ελλάδα είναι 57,2%, στην Γερμανία 59,4% ενώ ο μέσος όρος της ΖτΕ βρίσκεται στο 56,2% του ΑΕΠ. Το χειρότερο απ΄όλα είναι όμως ότι όλα αυτά έγιναν μέσα σε πολύ λίγα χρόνια στην Ελλάδα σε αντίθεση με την Γερμανία στην οποία ο τραπεζικός δανεισμός είναι μία υπόθεση δεκαετιών. Πρόκειται για παραπλανητικά συμπεράσματα θα έλεγε κάποιος γιατί στην Ελλάδα το ΑΕΠ περιορίζεται σε αντίθεση με την Γερμανία και επομένως ο δείκτης δανειακής επιβάρυνσης εμφανίζεται υψηλότερος σε σχέση με εκείνο που ίσχυε πριν την κρίση. Αν και το επιχείρημα είναι σωστό εντούτοις η πραγματικότητα είναι, ότι κάθε χρόνο αφαιρείται εισόδημα δισεκατομμυρίων ευρώ από μεσαία και χαμηλά εισοδήματα προκειμένου να πληρωθούν οι τόκοι των δανείων. Τα χρήματα αυτά σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσαν να διοχετευθούν είτε σε κατανάλωση είτε σε αποταμίευση. Και το χειρότερο απ΄όλα είναι ότι αυτή η συρρίκνωση του διαθεσίμου εισοδήματος θα διαρκέσει τα επόμενα 5-10 χρόνια.

Απομακρύνεται το όνειρο της στέγης.

Το τρίτο όνειρο της μεσαίας τάξης είναι το «κεραμίδι». Για πολλούς –ίσως για τους περισσότερους –το κεραμίδι δεν στέγαζε μόνο τα όνειρα της οικογένειας αλλά αποτελούσε το «σημάδι» της κοινωνικής και οικονομικής καταξίωσης. Η κρίση όμως έκανε το «θαύμα» της κάνοντας αυτό το σημάδι ακόμα πιο δύσκολο να αποκτηθεί. Τι σημαίνει αυτό; Το 2007 για να αγοράσει κάποιος ένα σπίτι αξίας 150.000 ευρώ έπρεπε να πληρώσει τα ακαθάριστα εισοδήματα 8,4 ετών. Το 2010 , η αγορά του ίδιου σπιτιού «απαιτεί» εισόδημα που αναλογεί σε περίπου 9,5 χρόνια δουλειάς και για το 2011 , όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι θα απαιτούνται περίπου 10,2 χρόνια δουλειάς. Αυτή είναι , σύμφωνα με τις απόψεις πολλών ανθρώπων της αγοράς κατοικίας , η αιτία που όλο και περισσότεροι στρέφονται στην αγορά μικρότερων και παλαιότερων σπιτιών. Το σίγουρο είναι ότι η μεσαία τάξη στην Ελλάδα βλέπει τα όνειρα της να απομακρύνονται κάθε μέρα περισσότερο. Το χειρότερο από όλα είναι ότι πολλοί από εκείνους που αυτοκαθορίζονταν ως μέλη της αναγκάζονται από την καθημερινότητα να επαναπροσδιορίσουν την οικονομική και την κοινωνική τους ταυτότητα. Τώρα τι θα γίνει αύριο; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά ότι η μεσαία τάξη χάνεται. Αυτό όμως που μπορεί να πεί με τον μέγιστο δυνατό ποσοστό βεβαιότητα είναι ότι οι περισσότερες απώλειες από την οικονομική κρίση θα προέρχονται από την μεσαία τάξη. Αν την θέση τους θα πάρουν άλλοι ή αν το κενό δεν θα αναπληρωθεί αυτό θα κριθεί όχι μόνο από τους ίδιους αλλά και από την οικονομική πολιτική που θα ακολουθηθεί στα επόμενα χρόνια.

Χιλιάδες διαμερίσματα, σε κεντρικές περιοχές της Αθήνας όπως τα Πατήσια και η Κυψέλη, που μέχρι πρόσφατα ενοικιάζονταν, κυρίως σε αλλοδαπούς, βρίσκονται σήμερα στα αζήτητα. Την ίδια τύχη έχουν και εκατοντάδες διαμερίσματα σε ακριβές συνοικίες της Αττικής, τα οποία εγκαταλείπονται από τους ενοικιαστές οι οποίοι μετακομίζουν σε φθηνότερα. Σε συνοικίες του δήμου Αθηναίων, τα διαμερίσματα παραμένουν ξενοίκιαστα εδώ και ένα χρόνο, παρά το γεγονός πως οι τιμές έχουν υποχωρήσει κατά σχεδόν 20% - 25%. Για παράδειγμα, διάρι στην Κυψέλη που ενοικιάζονταν 380 ευρώ είναι εδώ και έξι μήνες ξενοίκιαστο, αν και ο ιδιοκτήτης έχει κατεβάσει την τιμή στα 300 ευρώ. Επί δέκα μήνες είναι ξενοίκιαστο διάρι στην Πλατεία Κολιάτσου στο οποίο ο ιδιοκτήτης έχει κατεβάσει την τιμή στα 250 ευρώ. Διαμέρισμα στα Ανω Πατήσια παραμένει κλειστό επί 13 μήνες και ο ιδιοκτήτης πιέζει για αλλαγή του κανονισμού στην πολυκατοικία προκειμένου να αξιοποιηθεί ως επαγγελματική στέγη. Τα προβλήματα είναι λιγότερα σε περιοχές όπως το Χαλάνδρι, η Αγία Παρασκευή και ο Χολαργός που υποδέχονται πρώην ακριβοπληρωμένους δημοσίους υπαλλήλους ή επιχειρηματίες οι οποίοι φεύγουν από ακριβές συνοικίες των Βορείων Προαστίων.

Οσοι θέλουν να αγοράσουν διαμέρισμα πρέπει να υπολογίζουν πως οι τιμές – μετά την πτώση 20% της τελευταίας τριετίας – θα υποχωρήσουν και φέτος κατά περίπου 10%, σύμφωνα με προβλέψεις κτηματομεσιτών. Οι αντοχές των κατασκευαστών, που ελέγχουν τα περισσότερα από τα απούλητα διαμερίσματα, εξαντλούνται και ενδεχομένως οι τολμηροί αγοραστές θα βρουν ακόμα καλύτερες τιμές. Οι τιμές προβλέπεται πως θα υποχωρήσουν περισσότερο στα πολυτελή σπίτια και σε περιοχές με πολλά απούλητα. Τις μεγαλύτερες πιέσεις δέχονται «τα μεγάλου μεγέθους σπίτια και τα νεόδμητα σε ακριβές περιοχές».