Σχολική αρχιτεκτονική

Του Θοδωρή Ε. Δουλουμπέκη

Πολιτικού Μηχανικού Ε.Μ.Π.  Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.

Τα εκπαιδευτικά κτήρια και πολύ περισσότερα τα σχολικά συγκροτήματα, το δομημένο σύνολο, δηλαδή, που καλείται να εξυπηρετήσει, την εκπαιδευτική διαδικασία, αποτελούν ταυτόχρονα ένα σημαντικό δομικό στοιχείο της. Ένας χώρος που εκτός από τις αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής , διαμορφώνει μέσα από τη δράση του πάνω στους εκαπιδευόμενους, την κοινωνία, αλλά και διαμορφώνεται μέσα από τις τρέχουσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός ενός εκπαιδευτικού κτηρίου, λοιπόν, καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικός.

Ιστορικά, συναντάμε στη χώρα μας δύο σημαντικές προσπάθειες σχεδιασμού εκπαιδευτικών κτηρίων, που είτε συμπίπτουν με παγκόσμια αρχιτεκτονικά κινήματα, είτε βασίζονται στην έμπνευση σημαντικών αρχιτεκτονων. Το 1930, επί Ε. Βενιζέλου και Γ. Παπανδρέου στη θέση του υπ. Παιδείας, ο Πικιώνης εισάγει για πρώτη φορά την έννοια του «ανοιχτού σχολείου», μέσα από τις υπαίθριες αίθουσες του σχολικού συγκροτήματος στα Πευκάκια. Ο Μητσάκης, ο Καραντινός, και άλλοι σημαντικοί αρχιτέκτονες της εποχής, προφανώς εμπνευσμένοι από τον ευρωπαίο Le Corbusier, συμβάλουν στον ορισμό της έννοιας «αρχιτεκτονική σχολικού συγκροτήματος» στην Ελλάδα της εποχής. Θα περάσουν 40 χρόνια περίπου, για να δούμε μια νέα προσέγγιση στα σχολικά συγκροτήματα, γεγονός φυσιολογικό, καθώς το χρονικό διάστημα αυτό ταυτίζεται με μια νέα γενιά μαθητών και δημιουργών. Ο Τάκης Ζενέτος σχεδιάζει το «Στρογγυλό», ένα κυκλικό στην όψη σχολικό συγκρότημα στον Αγ. Δημήτριο Αττικής και μαζί με αυτό θεμελιώνει την έρευνα ως βάση για τη διδασκαλία.

Στις μέρες  μας  όμως ,τα σχολικά συγκροτήματα, αποτελούν χώρους χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, είναι κτήρια που θα μπορούσαν να στεγάζουν οποιαδήποτε άλλη διαδικασία ή να εξυπηρετούν άλλη χρήση. Δαιδαλώδεις διάδρομοι με αίθουσες κλειστές, ορθογωνικές, συχνά λυόμενες, αίθουσες με χωμάτινο έδαφος και δέντρα στο εσωτερικό τους (π.χ. Ειδικό Σχολείο Ελευσίνας – υπουργός παιδείας Α. Διαμαντοπούλου – το όνομα της αναφέρεται σε αντιπαραβολή με αυτό του Γ. Παπανδρέου για τη συμβολή του στο έργο του Πικιώνη) , σχολικά συγκροτήματα πίσω από κάγκελα, κλειστά στο κοινό, προστατευμένα μάλλον από βίαιες επιδρομές εξωσχολικών (τι ορισμός κι αυτός ….) παρά ορμητήρια για ειρηνικές δράσεις, στέκονται άχρωμα δρώντας ανασταλτικά στην πρόοδο και την εξέλιξη των μαθητών. Ποια είναι όμως τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα δομικά χαρακτηριστικά, μέσα από τα οποία τα σχολικά συγκροτήματα του σήμερα, μπορούν να προσεγγίσουν τους νέους και να διαμορφώσουν γενιές κοινωνικά δίκαιες. Σχολικά συγκροτήματα ανοιχτά, προσβάσιμα και διαφανή είναι η βάση πάνω στην οποία μπορεί να δομηθεί η σημαντικότερη διαδικασία της εκπαίδευσης∙ αυτή της προαγωγής ήθους και ομαδικού πνεύματος. Η εξασφάλιση της βιωσιμότητας και η διδαχή περιβαλλοντικής συνείδησης και οικονομικής σύνεσης, επιτυγχάνεται μέσα από κτήρια φιλικά προς το περιβάλλον, βιοκλιματικά σχεδιασμένα, διαδραστικά, ευμετάβλητα αρχιτεκτονικά, ώστε να μπορούν να δεχτούν τις κοινωνικές αλλαγές και να τις ενσωματώσουν, μέσα στον ίδιο το σκελετό τους, χωρίς να απαιτείται η συνεχής κατασκευή νέων κτηρίων. Η εξάρτηση και η ανάμειξη του ελεύθερου πεδίου του προαύλιου χώρου, με αυτόν τον τόσο περιορισμένο της σχολικής αίθουσας, μα και αίθουσες με «ανοιχτές πόρτες», είναι στοιχεία που μπορούν να μετατρέψουν την υποχρέωση της καθημερινής παρουσίας, σε εθελούσια συμμετοχή. Μαζί με αυτά, η εισαγωγή τοπικών αρχιτεκτονικών στοιχείων και χαρακτηριστικών στην τελική διαμόρφωση, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια των πολιτιστικών χαρακτηριστικών ενός τόπου και να ανα διαμορφωθούν από τους μαθητές, με σκοπό να είναι πάντα επίκαιρα και «χρήσιμα», κρίνεται ιδαίτερα σημαντική κατά το σχεδιασμό σχολικών μονάδων. Η κλίμακα, η διαβάθμιση δηλαδή, ή διακριτικοποίηση των χώρων και η ποικιλομορφία τους (εργαστήρια, θεατράκια, αίθουσες δημιουργίας, μικρές και μεγάλες αίθουσες διδασκαλίας, κ.α.) είναι, τέλος, τα αρχιτεκτονικά στοιχεία σε ένα σχολείο, που επιτρέπουν στα παιδιά να διαχωρίζουν τις χρήσεις, να προσαρμόζονται σε συνθήκες και χώρους αλλά και τελικά να διαμορφώνουν αίσθημα ταυτότητας, να βρίσκουν χώρο προσωπικό αλλά και να δημιουργούν ομαδικά. «Μια ελιά, να σου θυμίζει τη γη και την παράδοση∙ κάτοψη κυκλική, μια να σε φέρνει στο κέντρο και να σε σκληραγωγεί και μια στην περιφέρεια να σε κάνει κριτή∙ γυαλί, για να προάγει τη διαφάνεια και να ενώνει την ελευθερία της ανεμελιάς του «έξω», μ’ αυτή της γνώσης του «μέσα»∙ αίθουσες ποικίλων διαστάσεων, μια να είσαι εσύ και δύο να ‘στε μαζί, για να προάγεται η σημαντικότερη μονάδα της κοινωνίας, η ομάδα.».